اقتصاد ناکام، متهم اصلی رواج پرخاشگری | بازتاب امروز

آرش صالحی در سایت ولایت (قزوین) نوشت: «در واکاوی آنچه که در سطح جامعه و امور روزمره مردم می‌گذرد، به اذعان پژوهشگران اجتماعی و جامعه‌شناسان نشانه‌های انباشت ناکامی در زمینه‌های مختلف مشهود است که این مساله چنانچه از سوی مسئولان امر، مدیریت و برای آن چاره‌اندیشی نشود، به رواج بیشتر آسیب‌هایی مانند پرخاشگری منتهی می‌شود.

به گفته روان‌شناسان، پرخاشگری رفتاری نشأت گرفته از هیجان، خشم و عصبانیت است و عواملی همچون ناکامی، محرومیت از علاقه‌مندی‌ها و نرسیدن به اهداف در شکل‌گیری آن نقش دارند. با این‌حال نگاهی به وضعیت اقتصادی امروز جامعه و در نظر گرفتن نسبت آن با شیوع ناکامی‌های فردی و اجتماعی نشان می‌دهد که همچنان اقتصاد مخروبه و ویران علت اصلی انباشت ناکامی‌های فردی و جمعی است که می‌تواند خود در قالب آسیب‌های اجتماعی و گرایش به خشونت و نزاع یا افسردگی‌های حاد و مزمن نشان دهد. با این‌حال به نظر می‌رسد بخش عمده‌ انباشت ناکامی‌ها ناشی از نبودن عدالت اجتماعی و اقتصادی است.

ناکامی در ازدواج و شکل‌گیری خانواده‌های تک‌نفره

یک کارشناس روان‌شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه هر کس در زندگی خود شکل یا اشکالی از ناکامی را تجربه می‌کند، گفت: این ناکامی‌ها می‌تواند در زمینه‌ها و مقاطع مختلف زندگی باشد، مانند افرادی که نتوانند شغلی متناسب با وضعیت خود به‌ویژه میزان تحصیلات به دست آورند.

مجتبی نادری اضافه کرد: همان‌طور که نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران در پاییز امسال نشان می‌دهد نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حدود ۲۰ درصد و نرخ بیکاری دانش‌آموختگان آموزش عالی ۱۱ درصد است، اما میانگین نرخ بیکاری به طور کلی 2/7 درصد بوده است.

او ادامه داد: برخی از افراد نیز ممکن است در زمینه ازدواج با ناکامی‌هایی مواجه شوند؛ طبق آمار سازمان ثبت احوال بیش از ۱۱ میلیون جوان ایرانی مجرد سن متعارف ازدواج را رد کرده و هرگز ازدواج نکرده‌اند و همچنین آمار طلاق در سال‌های اخیر قابل تامل بوده است.

این روان‌شناس با اشاره به پدیده شکل‌گیری خانواده‌های «تک‌نفره» گفت: بر اساس جدیدترین آمار، نرخ رشد تعداد خانوارها در کشور از رشد جمعیت پیش گرفته است و این موضوع به عقیده کارشناسان به معنی ظهور یک تغییر اجتماعی و نشانه افزایش تمایل به زندگی مجردی و کوچک‌تر شدن بُعد خانوارهاست.

رشد 21 درصدی نزاع مردان در قزوین

از طرفی بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی هر سال به طور میانگین ۶۰۰ هزار پرونده نزاع (خشونت) به مراکز پزشکی قانونی کشور ارجاع می‌شود؛ سال گذشته بیش از ۵۸۶ هزار مصدوم ناشی از نزاع خیابانی و خانگی به مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور مراجعه کردند که از این تعداد ۶۷ درصد مرد و ۳۳ درصد زن بودند.

مدیرکل پزشکی قانونی استان قزوین نیز درباره آمار خشونت و نزاع در استان قزوین به خبرنگار ولایت گفت: در 10 ماهه سال جاری 12هزار و 325 نفر به دلیل صدمات ناشی از نزاع به ادارات پزشکی قانونی استان قزوین مراجعه کردند که این رقم در مقایسه با 10 هزار و 720 نفر سال گذشته 14 درصد افزایش داشته است.

عباس آمیان افزود: از کل مراجعین نزاع در 10 ماهه ابتدایی سال جاری 9 هزار و 210 نفر مرد و 3 هزار و 115 نفر زن بودند. همچنین در این مدت آمار ناشی از نزاع در مردان 21 درصد افزایش و در زنان 7/0 درصد کاهش داشته است.

افزایش آمار نزاع مردانه در قزوین از آن جهت حائز اهمیت است که جامعه‌شناسان و پژوهشگران اجتماعی با توجه به این مسائل تاکید دارند که انباشت این قبیل ناکامی‌ها در طول زندگی افراد، دروازه ورود به پرخاشگری و تولید خشم در جامعه است و از این‌رو هنگام مواجه شدن با ناکامی باید آن را به‌صورت یک مساله مطرح کرد و راه حلی برای رفع آن یافت.

ناکامی و خشونت اجتماعی

اما یک جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت ناکامی در مسیر اهداف شخصی و انباشت این موضوع در مقاطع مختلف زندگی را علت اصلی گرایش به نزاع و درگیری‌های شخصی و جمعی دانست و گفت: این ناکامی‌ها به تدریج به خشم متراکم اجتماعی منتهی می‌شود که این مسئله نیازمند ریشه‌یابی و تمهیدات پیشگیرانه است.

شادی سعیدی اضافه کرد: بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، مهمترین عامل خشونت و پرخاشگری، ناکامی عنوان شده و خشمی که در جامعه پدیدار می‌شود نیز ناشی از همین موضوع است.

افول اعتماد و افزایش نزاع

این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه نظریات روان‌شناسی اجتماعی حاکیست که رابطه معناداری بین ناکامی و وقوع رفتار پرخاشگرانه وجود دارد، گفت: بخش قابل تاملی از پدیده نزاع خیابانی ناشی از ناکامی اجتماعی است، به طوری که پژوهش‌ها نشان داده برای کاهش این مساله باید زمینه‌های ایجاد ناکامی در افراد را تقلیل داد.

سعیدی ادامه داد: با افول سرمایه اجتماعی که شامل سه عنصر «انسجام اجتماعی»، «مشارکت اجتماعی» و «اعتماد» است جامعه بی‌دفاع می‌شود و پدیده‌های نابهنجاری مانند نزاع‌های خیابانی افزایش می‌یابد.

آمار تجرد قطعی و نرخ بیکاری دختران آینه‌ای از ناکامی‌های زنانه

این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد بیشترین نوع ناکامی که در آینده به ناچار با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، ناکامی‌های زنان است که بیشتر از هر چیز در آمار تجرد قطعی دختران و نرخ بیکاری دانش‌آموختگانِ زن خود را نشان می‌دهد.

سعیدی افزود: دو سوم تجرد قطعی در کشور دارای الگوی زنانه است و این آمار در گروه سنی بین ۴۰ تا ۵۰ سال در دهه آینده به بیش از ۲ میلیون نفر خواهد رسید. از طرفی بر اساس آمار، نرخ بیکاری دانش‌آموختگان زن از مردان بیشتر و تقریباً دو برابر مردان است. این موارد در بطن خود ناکامی اجتماعی ایجاد می‌کند که در نهایت به بروز و ظهور پرخاشگری در جامعه دامن می‌زند.

او ادامه داد: بر اساس نتایج پژوهش‌های جامعه‌شناسی، تعداد خواستگاری‌های نافرجام، ازدواج‌های منجر به طلاق و تغییر شغل افراد برای درآمد کافی از جمله ناکامی‌هایی است که پاسخ پرخاشگرانه شدیدتری خواهند داشت.

رشد شیوع خشونت در دوران بد معیشتی

این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه پرخاشگری و خشونت در مناطقی که زندگی گران‌تر، سبد هزینه خانوار نحیف‌تر و نرخ بیکاری افزون‌تر است، شیوع بیشتری دارد. در جوامعی که شهروندان به دلیل میل بیشتر به پیشرفت، انگیزه ناکام مانده قوی‌تری دارند، فشار برای پرخاشگری نیز بیشتر است.

سعیدی اضافه کرد: ناکامی‌ها و حل نشدن آنها همچنین می‌تواند خود را به شکل «تمایل به مهاجرت» نشان دهد که در جامعه با آن مواجه هستیم. ناکامی‌های اجتماعی ممکن است به شکل وندالیسم (تخریب اموال عمومی) و نیهیلیسم (هیچ‌انگاری) نیز نمود پیدا کند.

او برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های راهگشا برای به حداقل رساندن ناکامی‌های فردی و اجتماعی را ضروری دانست و گفت: جامعه عاری از خشونت مستلزم شناسایی ریشه‌های خشم در گروه‌های مختلف و اقدام برای چاره‌یابی آنها به طور ملموس و با اولویت است.

بی‌عدالتی، تشدیدکننده حس ناکامی و گرایش به خشونت

از سوی دیگر، یک فعال اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با اشاره به نقش مهم عدالت اجتماعی و اقتصادی در کاهش حس ناکامی و گرایش به خشونت گفت: با توجه به اینکه یکی از محورهای اصلی دین اسلام و مذهب تشیع، دستیابی به عدالت است، بنابراین مردم ما به طور کلی بر روی مسئله عدالت، حساس هستند.

مجید حیدری افزود: با این‌حال افزایش فاصله طبقاتی و برخوردار نشدن اقشار مختلف به ویژه برخی خانواده‌های مسئولان از مواهب اقتصادی عجیب‌وغریب در سالیان اخیر نسبت به احساس وجود عدالت جامعه خدشه وارد کرده و نوعی ناکامی اجتماعی در این بخش ایجاد شده است.

او ادامه داد: امروز مشاهده می‌کنیم که علت بسیاری از رفتارهای اعتراضی و پرخاشگرانه اجتماعی ریشه در بی‌عدالتی‌ها دارد و مسئولان ما به ویژه در حوزه اقتصادی باید فکری به حال کاهش بی‌عدالتی‌ها بگیرند و همچنین باید تلاش شود فرصت‌های پیشرفت و دستیابی به شغل‌های دولتی و غیرفرصتی در اختیار همه افراد قرار بگیرد.

این فعال اجتماعی تصریح کرد: اینکه امروز جوانان تحصیلکرده و نخبه به دلیل همراه نبودن با برخی از جریان‌های سیاسی و فرهنگی حاکمیت ‌محور از پیشرفت‌های شغلی و اجتماعی محروم می‌شوند، می‌تواند به افزایش حس ناکامی، سرخوردگی و خشونت‌های فردی و جمعی دامن بزند.

لزوم اصلاح اقتصاد و رشد عدالت

با توجه به آنچه بیان شد، به نظر می‌رسد دو عامل اقتصاد ضعیف و دوری از عدالت را می‌توان به عنوان ریشه‌های بروز حس ناکامی و در نهایت گرایش به پرخاشگری و نزاع در نظر گرفت و این موضوع نشان می‌دهد که مسئولان باید با اصلاحات اقتصادی جدی و افزایش عدالت در تقسیم فرصت‌های شغلی و اجتماعی حس ناکامی در جامعه را تا حد امکان کاهش دهند تا به تبع آن میزان خشونت ناشی از این حس ناکامی نیز کاهش پیدا کند.»

انتهای پیام