شرف‌الشمس، بازاری از جنس باور یا سوداگری؟ | بازتاب امروز
در سایه نبود نظارت کافی و روشنگری، سال‌هاست که عده‌ای با تکیه بر فضای احساسی و مذهبی جامعه، به فروش محصولاتی مشغولند که نه مبنای دینی دقیقی دارند، نه پشتوانه علمی و نه حتی اجرای درست مناسک. که خرید و فروش «شرف‌الشمس» در نوزدهم فروردین‌ماه یکی از این موضوعات است.
به گزارش سایت صبح قزوین، «باز هم در آستانه‌ی ۱۹ فروردین، آیینی با قدمت چند دهه بار دیگر در سطح جامعه به جریان می‌افتد: «شرف‌الشمس». نگین‌هایی با رنگ زرد و نقوشی رمزآلود، فروشگاه‌های مذهبی، صفحات اینستاگرامی و حتی گروه‌های خانوادگی را پر می‌کنند.
بسیاری به امید گشایش در کار و زندگی، به سراغ آن می‌روند؛ بسیاری با وجود مشقت و دشواری مالی هر طور شده سعی می‌کنند انگشتر یا گردن آویزی از این جنس برای این روز تهیه کنند، اما سوال اساسی و بنیادین اینجاست: شرف‌الشمس از کجا آمده؟ آیا پشتوانه‌ای دینی دارد یا صرفاً ساخته باورهای عامیانه است؟ کارشناسان دینی، پژوهشگران عرفان اسلامی و جامعه‌شناسان، هر یک روایتی از این پدیده دارند.
پیشینه شرف‌الشمس؛ از نجوم قدیم تا باور عمومی
در منابع کهن نجومی اسلامی، اصطلاح «شرف» به موقعیتی نجومی گفته می‌شد که در آن، سیاره‌ای در بهترین وضعیت خود از نظر اثرگذاری قرار دارد. «شرف‌الشمس» نیز در همین چارچوب تعریف شده و زمانی است که خورشید وارد ۱۹ درجه برج حمل (فروردین) می‌شود. این لحظه در تقویم شمسی ـ قمری، معمولاً مصادف با ۱۹ فروردین است و برخی منجمان قدیم آن را لحظه‌ای سراسر خیر و برکت می‌دانستند.
این مفهوم نجومی، به تدریج با باورهای عرفانی و ذهنیت مردم آمیخته و به‌عنوان روزی خاص در ذهنیت مردم شکل گرفته است. اما چیزی که امروزه به‌عنوان «شرف‌الشمس» شناخته می‌شود، چیزی فراتر از محاسبات نجومی است، حکاکی نقوشی خاص بر روی نگین‌هایی مانند عقیق زرد، در ساعتی معین از همین روز.
دعای شرف‌الشمس؛ رمزهای حک‌شده بر عقیق زرد
اما قسمت کلیدی و برجسته این آیین، حکاکی نقوشی است که به دعای شرف‌الشمس معروف شده است. این نقوش معمولاً شامل خطوطی موازی، متقاطع و نمادین هستند که به اعتقاد برخی، نماینده‌ی پنج نام مقدس «الله، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین» هستند. این نقش‌ها گاه با اعداد ابجد، مربع‌های جادویی و شکل‌هایی هندسی همراه می‌شوند که ظاهراً برگرفته از علوم حروف و جفر است.
با وجود رواج و شیوع این دعا در روزهای منتهی به ۱۹ فروردین، هیچ‌گونه سند معتبر تاریخی یا حدیثی در منابع شیعی برای نسبت دادن این دعا به امام علی (ع) وجود ندارد. حتی در کتاب‌های مشهور عرفانی و کلامی نیز اشاره‌ای روشن به چنین متنی نشده است. این نکته، نقطه‌ی آغاز شک در اصالت دینی این رسم است.
با ترویج این فرهنگ بین عامه مردم در سال‌های اخیر علما و فقها با سوالات زیادی از سوی مقلدان خود مواجه شده‌اند که بررسی اجمالی پاسخ آنان در کنار روشنگری و تبیین، بر دعا و توسل مشروع و دوری از خرافه‌گرایی تأکید دارد.
*آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به استفتائی در این زمینه می‌فرماید:
«اگر کسی این دعا را از باب توسل به خدا و در چارچوب توکل بر او بخواند و اثر آن را مستقل از اراده‌ی الهی نداند، اشکالی ندارد. اما اگر اعتقاد به اثرگذاری ذاتی نقش‌ها یا کلمات پیدا شود، این عمل شرعاً مورد تأیید نیست.»
*آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ‌های مکرر خود به این نکته اشاره دارد که: «نسبت دادن دعای شرف‌الشمس به امام علی (ع) فاقد سند است و اینگونه امور باید از حد اعتقاد به اثر واقعی خارج نشود. استفاده‌ی تجاری یا غلوآمیز از آن، مذموم است.»
*آیت‌الله سیستانی هم تأکید دارد که: «هرگونه عملی که موجب غلو، بدعت، یا انحراف از مسیر توحید شود، باید ترک گردد دعا یا عرفان.»
دل بستن به شرف‌الشمس به امید گره‌گشایی از مشکلات
ابوالفضل زکایی در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «صبح قزوین»، تشریح کرد: متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد گسترش پدیده‌ای هستیم که با عنوان «شرف‌الشمس» در جامعه رواج پیدا کرده و بسیاری از مردم، ناآگاهانه یا از روی نیازهای روحی و روانی، به آن دل می‌بندند.
او افزود: آن چیزی که امروز به نام شرف‌الشمس مطرح می‌شود، در واقع ترکیبی است از برخی باورهای فرهنگی، آموزه‌های مبهم علوم غریبه، و خواسته‌های درونی انسان معاصر که به دنبال گره‌گشایی فوری از مشکلات زندگی‌اش است.
این کارشناس مذهبی با بیان اینکه دین اسلام، دینی است مبتنی بر عقلانیت، ایمان، دعا، توکل و تلاش، تاکید کرد: هیچ‌گاه در آموزه‌های اصیل قرآنی و روایات معتبر اهل‌بیت(ع)، توصیه‌ای نیافته‌ایم که انسان با نوشتن نقوشی خاص بر سنگ یا نگینی، بتواند سرنوشت خود را تغییر دهد و آنچه از دین برمی‌آید، سفارش به دعاهای مأثور، صدقه، صله‌رحم، استغفار و توسل به اهل‌بیت است، نه تمسک به رموز ناشناخته و افسانه‌وار.
ذکایی یادآور شد: ما نباید دین را با خرافه و افسانه درآمیزیم. این کار، نه‌تنها کمکی به معنویت مردم نمی‌کند، بلکه باعث دل‌زدگی نسل جوان از دین می‌شود. یکی از آسیب‌های جدی که در این فضا رخ می‌دهد، آن است که چهره‌ای غیرواقعی و موهوم از دین به نمایش گذاشته می‌شود. در حالی‌که حقیقت دین، بسیار روشن‌تر، زلال‌تر و کارآمدتر از این نسخه‌های دست‌کاری‌شده است.
او در پایان خاطرنشان کرد: شرف‌الشمس اگر هم زمانی معنایی داشته، باید در چارچوب دقیق علمی و دینی بررسی شود؛ نه آن‌گونه که امروز به بازارهای بدلیجات راه پیدا کرده و به ابزاری برای تجارت و فریب تبدیل شده است. ما باید به جای ترویج اینگونه باورهای نادرست، مردم را با معارف حقیقی دعا، ذکر، انس با قرآن و اخلاق اسلامی آشنا کنیم؛ آنجاست که معجزه واقعی رخ می‌دهد.
شرف‌الشمس؛ بازاری از جنس باور یا بازاری از جنس سودا؟
علی نوروزی نیز در ادامه با بیان اینکه رویداد شرف‌الشمس ریشه در سنت‌های نجومی و معنوی دارد و هر ساله در تاریخ ۱۹ فروردین‌ماه مورد توجه جمعی از مردم قرار می‌گیرد، تشریح کرد: این روز، روزی تاریخی است که در آن خورشید به اوج منزلت خود در برج حمل می‌رسد و بنا بر برخی منابع، دعایی باستانی بر روی سنگ‌هایی خاص چون عقیق زرد حک می‌شود.
او افزود: این روز به مرور از یک باور معنوی به یک مناسبت اقتصادی تبدیل شده است؛ بازاری موقت اما پررونق که با سودجویی برخی افراد منفعت طلب هم همراه شده است.
کارشناس دینی عنوان کرد: در سایه نبود نظارت کافی و شفافیت اطلاعات، سال‌هاست که عده‌ای با تکیه بر فضای احساسی و مذهبی جامعه، به فروش محصولاتی مشغولند که نه مبنای دینی دقیقی دارند، نه پشتوانه علمی و نه حتی اجرای درست مناسک.
نوروزی ادامه داد: بسیاری از دعاها خارج از زمان مقرر حک می‌شوند؛ برخی از حکاکان، حتی معنای ادعیه را نمی‌دانند و تنها نقش‌هایی تقلیدی را بازتولید می‌کنند. با این حال، بازار گرم تبلیغات، به‌ویژه در فضای مجازی، این محصولات را به‌عنوان تضمینی برای برکت، شفا، گشایش روزی و موفقیت به مخاطبان عرضه می‌کند.
این کارشناس مذهبی با بیان اینکه این پدیده نمونه‌ای از تجاری‌سازی خرده‌باورهای دینی است، اذعان کرد: شاید در نگاه اول این امری ساده باشد، اما در عمق خود، دو خطر اساسی همراه دارد، یکی کمرنگ شدن اعتماد عمومی به آموزه‌های دینی و سنتی که وقتی مردم با وعده‌های بی‌پایه مواجه می‌شوند و نتیجه‌ای نمی‌گیرند، نگاهشان نسبت به کلیت دین و معنویت مخدوش می‌شود.
او افزود: دیگری تبدیل ایمان به ابزار سوداگری، در حالی که دین باید محل اتصال انسان با ارزش‌های الهی باشد، گاه به ابزاری برای گردش پول در جیب عده‌ای محدود بدل می‌شود؛ آن‌هم بدون پاسخ‌گویی و بدون پشتوانه اصالت.
نوروزی در پایان خاطرنشان کرد: رسالت رسانه‌ها و متولیان فرهنگی در این شرایط دوچندان است. باید با آگاهی‌بخشی مستمر، تفکیک میان «باور اصیل» و «بدعت تجاری» را روشن کرد. همچنین نیاز است حوزه‌های علمیه، کارشناسان دینی و حتی جامعه نجوم کشور به‌طور شفاف درباره اعتبار این مناسبت‌ها، شرایط حکاکی، و میزان اتکای آن به متون معتبر اظهار نظر کنند تا مردم در دام فریب نیفتند.»
انتهای پیام
