معضل وجود دستگاه‌های موازی از جیب مردم | بطحایی: همیشه جزیره‌ای عمل کردیم | بازتاب امروز
نگار فیض‌آبادی، بازتاب امروز: رئیس سازمان امور اجتماعی معتقد است در ایران جزیره‌ای عمل می‌شود و داده‌هایی که در کشور داریم برای برنامه‌ریزی و حل مشکلات کافی نیستند!
محمد بطحایی در گفتگو با بازتاب امروز می‌گوید نقایصی در عملکرد ارگان‌های دولتی وجود دارد که باعث شرایط امروز شده است. او دربارهی حوزه‌ی مدیریتی خود در سازمان امور اجتماعی و برنامه‌ی آینده‌ش توضیحاتی داده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
بازتاب امروز: قرار است شورای ملی رصد با هدف همگرایی تشکیل شود. نتیجه‌ی ملموس این شورا برای انجمن‌ها چیست؟
بطحایی: «یکی از مهم‌ترین معضلات ما برای پرداختن به موضوعات اجتماعی شامل مولفه‌های ایجابی و سلبی، در ضعف هماهنگی و یکپارچگی است.
هر کدام از سازمان‌ها از منابع بیت‌المال و جیب مردم خرج میکنند اما اثربخشی آن را در جامعه نمی‌بینیم و موازی‌کاری‌های زیادی داریم که باعث خنثی‌سازی اثربخشی کارهای دیگر هم می‌شوند! از طرفی همیشه جزیره‌ای عمل کردیم.
در حوزه‌ی رصد قرار است ببینیم چه اتفاقاتی در زمینه‌های اجتماعی می‌افتد. در حوزه‌ی خودکشی، ارقام مختلفی از پزشکی قانونی، وزارت کشور و بهزیستی منتشر می‌شود و به‌قدری بین آنها اختلاف است که کارشناس نمی‌داند در کجا و چگونه باید برای کاهش خودکشی برنامه‌ریزی کند.
اختلاف مبنایی دربارهی آمارها باعث شده امکان برآورد و پیش‌بینی رفتارهای اجتماعی را نداشته باشیم. نمی‌دانیم چه مناطقی از کشور در زمینه‌ی خودکشی چه وضعیتی خواهند داشت و کجا بحرانی‌تر خواهد بود؟ دربارهی مولفه‌های ایجابی هم وضعیت همین گونه است.»
بازتاب امروز: چرا هنوز بعد از چند دهه به تعاریف مبنایی مشترک نرسیدیم؟
بطحایی: ما عادت کردیم به جزیره‌ای عمل کردن. فکر میکنیم هرجا باشیم قطب عالم امکان آنجاست و بقیه باید در خدمت ما باشند!
یاد نگرفتیم قطعه‌ای که می‌سازیم بخشی از تصویر کلی است و چون قطعه‌ها کنار هم خوب قرار نمی‌گیرند، همه تلاش میکنند و هزینه‌های میلیاردی صرف می‌شود اما آثارش را یا نمی‌بینیم یا کمتر می‌بینیم.
بازتاب امروز: برنامه‌ی شما برای اصلاح این موضوع در بخش خودتان در سازمان امور اجتماعی چیست؟
بطحایی: میخواهیم تلاش کنیم هاب مشترکی برای تولید و جمع‌آوری داده‌های مربوط به پدیده‌های اجتماعی داشته باشیم که هم روند گذشته را به ما نشان دهد و هم شاخص‌های ترکیبی را برایمان ایجاد کند.
مثلا آیا بین میزان خودکشی و وضعیت معیشت، اقتصاد، طلاق، امید به آینده و نشاط اجتماعی همبستگی مثبت معناداری وجود دارد؟ اگر وجود دارد کدام یک از این پارامترها تاثیر بیشتری در کاهش خودکشی دارند؟
بازتاب امروز: یعنی هنوز دربارهی تاثیر این موارد ابهام وجود دارد؟
بطحایی: وحشتناک است. اصلا داده‌ای در حوزه‌ی داده‌های ترکیبی kpi (Key Performance Indicator) (شاخص عملکرد) نداریم!
بازتاب امروز: یعنی تحلیل‌های کارشناسان علوم اجتماعی و داده‌های جهانی کافی نیست؟ آیا باید چرخ را از نو اختراع کرد؟
بطحایی: ما به دلیل ویژگی‌های خاصی که در کشورمان داریم، داده‌ها و یافته‌های جهانی برایمان قابل استفاده نیست! البته از آن تجارب می‌شود استفاده کرد اما ما باید حتما داده‌های بومی خودمان را داشته باشیم و با موقعیت‌های خودمان آنها را تجزیه و تحلیل کنیم!
بازتاب امروز: فکر نمی‌کنید این موضوع در راستای همان تفکر جزیره‌ای باشد که منتقدش بودید؟
بطحایی: نخیر.
بطحایی: از نظر علمی دستمان پر است | انسجام اجتماعی کاهش یافته
بازتاب امروز: اجرای کاری که مدنظرتان است، چقدر زمان می‌برد؟
بطحایی: زمانی نمی‌برد. از نظر علمی دستمان پر است. با یکی از دانشگاه‌های معتبر صحبت کردیم. ما در حوزه‌ی سنجش احساسات اجتماعی داده‌های محکمی در اختیار نداریم. پیمایش‌هایی هستند ولی اعتبار زیادی ندارند.
با کنار هم قرار دادن داده‌های پژوهشی/ پیمایشی و داده‌های رسمی می‌توانیم ترکیب معناداری برقرار کنیم تا kpi و شاخص‌های دقیق را به دست بیاوریم و بتوانیم برای رفتارهای اجتماعی آینده پیش‌بینی داشته باشیم.
اگر مشکلی پیش نیاید، تا اواسط سال آینده می‌توانیم این مدل را در اختیار سیاست‌گذران، پژوهشگران و سایر کارشناسان اجتماعی قرار دهیم تا سیاست‌گذاری‌های اجتماعی‌مان واقع‌بینانه‌تر باشند.
یکی از موضوعات مهم، انسجام اجتماعی است که طبق داده‌ها رو به کاهش است و شاهد فضای دوقطبی هستیم. ما نیاز به داده‌های علمی مشخصی داریم که نشان دهند صحبت‌های رئیس‌جمهور و سیاست‌های ابلاغی‌اش یا مثلا حرف‌های یک امام جمعه، چقدر در افزایش و کاهش انسجام اجتماعی تاثیر گذاشته است.
اگر بتوانیم آن داده‌ها را در اختیار رئیس‌جمهور یا هر مسئول دیگری بگذاریم، بدون آن که رسانه‌ای شود، می‌توانیم تاثیر صحبت‌هایشان را منعکس کنیم.
درواقع به سامانه‌های مشترکی نیاز داریم که بتوانند داده‌ها را تجزیه و تحلیل کنند.
داده‌های قبلی کافی نیست؟ | نقش شورای ملی رصد
بازتاب امروز: تا وقتی که کلان داده‌ها هستند، نیاز است که به تاثیرات میکروداده‌ها این‌قدر توجه شود؟ قرار است به آن کلان داده‌ها بی‌تفاوت باشید و تاثیر داده‌های کوچک را در نظر بگیرید؟
بطحایی: این بی‌تفاوتی به کلان داده‌ها نیست. این کار حساس شدن به داده‌هایی است که به عنوان متغیرهای مستقل تاثیرگذارند.
بازتاب امروز: این تاثیرات هم در راستای تاثیرات کلان داده‌ها هستند دیگر…
بطحایی: به نظرم این داده‌ها (تاثیر صحبت‌های مسئولان و…) نورافکن‌هایی هستند که نقاط تاریک را برای ما روشن میکنند.
مصرف الکل در کشور ما صعودی است اما مرگ ناشی از مصرف الکل شیب بیشتری نسبت به مصرف الکل دارد. یعنی مصرف نسبت به قبل ۲۰ درصد افزایش پیدا کرده است اما مرگ ناشی از مصرف الکل غیراستاندارد نزدیک به ۹ برابر افزایش پیدا کرده است. پس نیاز به نورافکن داریم تا سیاست‌گذاران بتوانند با سیاست‌های معقول وضعیت را متعادل کنند.
میزان خودکشی در کشور ما رشد افزایشی نداشته است اما مرگ ناشی از خودکشی افزایش پیدا کرده است. کجا این داده‌ها را ترکیب کردیم که بتوانیم از نظر کارشناسان استفاده کنیم؟ اگر نتوانستیم خودکشی را کاهش دهیم باید بدانیم چه کنیم که مرگ ناشی از خودکشی کاهش پیدا کند.
شورای ملی رصد قرار است با همگرایی در جمع‌آوری داده‌های اجتماعی و ترکیب عالمانه‌ی آنها به دنبال روشن کردن لایه‌های زیرین پدیده‌های اجتماعی باشد تا بتوانیم برخورد واقع‌بینانه‌تری داشته باشیم.
برنامه دولت چهاردهم برای تشکل‌های مردم نهاد
بازتاب امروز: با توجه به اینکه عمر دولت‌ها کوتاه هستند، برنامه‌ی شما چیست تا انجمن‌ها در دولت‌های بعدی بتوانند برنامه‌های خودشان را پیش بگیرند؟
بطحایی: ما نمی‌خواهیم برنامه‌ی انجمن‌ها را تغییر بدهیم. اتفاقا میخواهیم از ظرفیت آنها استفاده کنیم. در راستای زحمات گذشتگان با اولویت‌های دولت چهاردهم کار را بهره‌‌‌گیری‌ها پیش خواهیم برد. قرار است برنامه‌ها بلندمدت باشند.
مرکز ملی نوآوری‌های اجتماعی را در آینده‌ای نزدیک افتتاح خواهیم کرد. قرار است مراکز دانش‌بنیان در مرکز نوآوری، خلاقیت‌های خودشان را برای حل مسائل اجتماعی به اشتراک بگذارند. حتی انجمن‌ها می‌توانند در عمل کارهایی را انجام دهند.
به‌طور مثال یکی از انجمن‌ها در تبریز به موضوع متکدیان رسیدگی کرد و بعد از ۴۰ سال توانسته است یکی از شهرهای موفق در این زمینه باشد. به جای اینکه دولت بخواهد با بگیر و ببند و هزینه‌های سرسام‌آور متکدیان را جمع کند، یک انجمن توانسته در این زمینه موفق باشد.
ایرانی‌ها کِی شادتر از قبل می‌شوند؟
بازتاب امروز: ایران از بین ۱۴۳ کشور از نظری شادی رتبه ۱۰۰ را دارد. به نظرتان سال دیگه این موقع چقدر می‌توانیم جایگاهمان را ارتقا دهیم؟
بطحایی: اگر این سوال را از چت جی‌پی‌تی بپرسید هم نمی‌تواند جواب بدهد! متاسفانه عوامل تاثیرگذار به دلیل نداشتن سامانه‌ها قابل پیش‌بینی نیستند!
بازتاب امروز: داده‌های جهانی کافی نیستند؟
بطحایی: خوب هستند اما برای شش ماه آینده قابل پیش‌بینی نیستند. با سامان بخشیدن به مولفه‌های موثر می‌توانیم شرایط بهتری در شش ماه آینده داشته باشیم اما این موارد جزو احتمالات هستند و باید با احتیاط دربارهی آنها صحبت کرد. مدیریت برخی عوال دست من، وزارت کشور یا حتی کل دولت نیست.
ما امیدوار هستیم زیرا ظرفیت‌های خوبی در کشور وجود دارد. وقتی به نارسایی‌ها نگاه میکنیم نگران می‌شویم. با همت و جهت‌گیری درستی که دولت چهاردهم دارد، امیدوار هستیم فردای روشن‌تری برای مردم رقم زده شود.
انتقاد بطحایی از موازی‌کاری‌های متعدد در دولت
بازتاب امروز: شما معتقد هستید که موازی‌کاری‌های زیادی در ارگان‌های دولتی وجود دارد. اگر قرار باشد برخی سازمان‌ها برای چابک‌سازی دولت تعطیل شوند، از چه جاهایی نام می‌برید؟
بطحایی: باتوجه به اینکه مناسبات ما در دولت به هم می‌ریزد، نمی‌توانم اسم ببرم ولی دستگاه‌های زیادی هم در درون دولت و هم بیرون دولت هستند که از بودجه‌ی عمومی استفاده میکنند و کارهای مشترکی را پیش می‌برند.
ما به غربال‌گری و بازیابی مجدد در توزیع کار نیاز داریم تا سکان موضوعی را به سازمانی مشخص بسپاریم و منابع لازم را در اختیارش بگذاریم و بعد هم در پایان سال از او نتیجه بخواهیم.
اگر به سازمانی بگوییم چرا بعد از دریافت منابع مالی، نتوانستید خودکشی را کاهش دهید، می‌گوید من تلاشم را کردم و بقیه‌ی ماجرا به من ارتباطی ندارد و باید با دستگاه‌های دولتی دیگر صحبت کنید. آن دستگاه‌ها هم دوباره همین حرف را تکرار میکنند.
ضرورت گزارش نتیجه نه فرآیند
در چنین حالتی امکان پاسخگویی سلب می‌شود. بعضی‌هایشان گزارش‌های زیبایی را هم ارائه می‌دهند اما گزارشِ فرآیند است نه نتیجه! آنها خودشان را دربارهی گزارش نتیجه پاسخگو نمی‌دانند.
بیت‌المال خرج می‌شود تا آمار خودکشی، طلاق و… کاهش پیدا کند و منتظر نتیجه هستیم، اما اینکه اعلام کنند چه کارهایی انجام شده اما نتیجه مشخص نباشد، فایده‌ای ندارد.
کارایی با اثربخشی متفاوت است و سازمان‌ها تعهدی برای اثربخشی ندارند. تقریبا می‌توان گفت همه‌ی سازمان‌ها دچار موازی‌کاری، ضعف یکپارچگی و هماهنگی در برنامه‌هایشان هستند.
انتهای پیام
